Motoryka mała określa zespół wszelkich czynności, które są wykonywane przy pomocy rąk. Motoryka mała nie jest cechą wrodzoną, którą dziecko posiada już po urodzeniu. Każdy człowiek musi wykształcać i doskonalić motorykę małą. Aby proces kształcenia i doskonalenia był jak najbardziej skuteczny, powinien zacząć się w możliwie najwcześniejszym etapie życia. Początkowo dziecko uczy się chwytania zabawki, następnie układania klocków, trzymania sztućców, kolorowania aż do nabywania umiejętności pisania czy zawiązywania sznurowadeł. Motoryka mała jest wykształcana poprzez swobodny ruch i codziennie czynności, ale także w trakcie konkretnie ustalonych i wymyślonych w tym celu zabaw.
Motoryka mała – najczęściej występujące zaburzenia
Zdarzają się przypadki, iż pomimo regularnych ćwiczeń dłoni i palców pojawiają się zaburzenia w funkcjonowaniu motoryki małej. Objawy, które najczęściej występują w przypadku zaburzeń motoryki małej, prezentują się następująco:
- Opóźnienie rozwoju praksji, czyli umiejętności posługiwania się przedmiotami codziennego użytku, takimi jak łyżka czy widelec;
- Mała wyćwiczalność w zakresie precyzji ruchów. To zaburzenie zazwyczaj jest związane z nadmiernym lub zbyt małym napięciem mięśni;
- Brak koordynacji ruchów palców, dłoni i przedramion;
- Zaburzenia koordynacji wzrokowo-ruchowej podczas czynności, które wykonuje się pod kontrolą wzroku. W tym przypadku dzieci mają problemy z rysowaniem czy wykonywaniem figurek z plasteliny;
- Szybkość ruchów nie jest dostosowana do wykonywanego aktualnie zadania;
- Dziecko niechętnie podejmuje się zadań, które wymagają od niego sprawności manualnych.
Motoryka mała – podstawowe umiejętności
Czynności, które leżą w obrębie motoryki małej, najczęściej są pobudzane poprzez naśladownictwo innych osób, percepcję, motorykę dużą, a zwłaszcza poprzez koordynację wzrokowo-ruchową. W trakcie wykształcania motoryki małej rozwijają się podstawowe umiejętności, wśród których wymienia się kontrolowane ruchy rąk i palców, chwytanie przedmiotów tylko jedną ręką, poruszanie danym przedmiotem w celu wykonania określonego zadania, a także skoordynowanie ruchu i pracy obu rąk jednocześnie. Jeżeli pojawiają się zaburzenia w obrębie motoryki małej, potrzebne okazują się ćwiczenia korekcyjne, które stymulują rozwój i niwelują zaburzenia.
Ćwiczenia rozwijające motorykę małą
Specjaliści wskazują wiele ćwiczeń, które pomagają dzieciom w rozwijaniu umiejętności z zakresu motoryki małej. Większość z nich można wykonać w warunkach domowych, bez konieczności zakupu specjalistycznych pomocy. Warto zaznaczyć, iż wszystkie ćwiczenia motoryki małej, należy rozpoczynać od ćwiczeń rozmachowych, przy których angażowana jest cała ręka, łącznie z łopatką, następnie przechodzimy do ćwiczeń przy których pracuje nadgarstek, a dopiero kolejnym etapem, są zadania, na precyzyjną pracę dłoni, przy których pracują paluszki.
Przykłady ćwiczeń rozmachowcyh: kręcenie ramion, rysowanie dużych kół/ serc/ kwiatów w powietrzu ręką lub pędzlem, pajacyki, wyliczanki z klaskaniem (np. Pani Zo-Zo-Zo) itp.
Ćwiczenia, które angażują nadgarstek: wałkowanie, stemplowanie, odbijanie pieczątek, toczenie piłki po ścianie, zabawa w kelnera z noszeniem tacy.
Lista ćwiczeń do zrobienia w domu lub wykorzystania gotowych produktów:
- Do dwóch misek wsypujemy suchy piasek, następnie jedną miskę zalewamy ciepłą lub zimną wodą – gotowe. Dajemy dziecku do zanurzenia dłoni i prosimy o opisanie różnic jakie czuje. Dodatkowo w każdej misce pod piaskiem można umieścić guziki w różnych kolorach – zadaniem dziecka jest wyłowienie wszystkich guzików dłonią a następnie posortowanie ich wg. koloru.
Innym wariantem jest wyławianie guziczków/ szklanych kulek itp. z garnka z wodą i piaskiem za pomocą sitka – ten typ zabawy najlepiej wykonywać na dworze w ciepły dzień. Dziecko nabiera za pomocą sitka błotnistą masę, woda przelewa się przez oczka, pozostawiając mokry piach w którym ukryte są skarby. Teraz za pomocą dłoni, dziecko wyszukuje ukryte w piasku przedmioty. - Wieszanie skarpetek lub materiału w różnych kolorach na lince do prania. Chwytanie klamerek jest świetnym ćwiczeniem, ale należy zwrócić uwagę, aby dziecko łapało klamerkę między palec wskazujący i kciuk a nie całą dłonią. Dodatkowo można ćwiczyć liczenie lub kolory jeśli mamy skarpetki/materiały/klamerki w różnych kolorach.
- Obieranie marchewek, ogórków lub ziemniaków. Dajemy dziecku obieraczkę i marchew, pokazujemy jak ją obrać i do dzieła. Marchew obiera się stosunkowo łatwo a z obierek dziecko może później ułożyć na blacie lub podkładce obrazek np. kwiatki lub gwiazdki. Ziemniaki dajemy do obierania dopiero gdy dziecko sprawnie posługuje się obieraczką. To ćwiczenie zawiera również element sensoryczny.
- Do kubeczków lub filiżanek wsypujemy różne produkty które mamy pod ręką np. ryż, kasza manna, ziarna słonecznika, groch, makaron (mniejszego typu), kaszę gryczaną itp. Zapoznajemy dziecko z każdym kubeczkiem, następnie prosimy o opisanie każdego produktu, zanurzenie w nim dłoni, porównanie ich między sobą. Gdy dziecko już pozna każdy produkt i nauczy się go nazywać (trwa to zdecydowanie dłużej niż jeden dzień), można nałożyć mu na oczy opaskę, prosząc o rozpoznanie każdego produktu. Oczywiście można wykorzystać łatwiejszy wariant, do którego nie jest wymagana znajomość nazw zawartości każdego kubka. W takim przypadku każdy produkt musi znaleźć się w dwóch filiżankach, a zadaniem dziecka jest z zasłoniętymi oczami odnaleźć pary takich samych produktów, jedyne za pomocą zmysłu dotyku. Podczas tego ćwiczenia pomagamy dziecku przekładać dłoń z jednej filiżanki do drugiej. Dodatkowo, aby nie wyrzucać produktów, gdy dziecko już opanuje te zadania, można z nich zrobić pomoc do ćwiczenia pamięci słuchowej. Wszystkie pomoce przesypujemy po kolei do dwóch nieprzeźroczystych pojemników (np. po jogurtach pitnych), tworząc w ten sposób grę memory słuchowe. Produkty które pozostaną można z dzieckiem przesypać do jedego większego słoika. Dziecko nadal ćwiczy motorykę małą, gdyż przekłada produkty za pomocą dłoni. Polecam zacząć przesypywanie od największych produktów i uzupełniać słoik mniejszymi – w ten sposób dziecko może zaobserwować jak mniejsze cząstki uzupełniają większe.
- Masażyki dłoni i rąk – bez specjalistycznego przygotowania możemy wykonać masażyk polegający na dotykaniu dłoni dziecka np. piłeczką z kolcami, następnie gładką, następnie puszystą – kulamy piłeczki po wewnętrznej oraz zewnętrznej części dłoni i przedramion. Można wykorzystać również szczoteczkę z miękkim włosiem lub miękką szczoteczkę do zębów – przy szczoteczkach trzeba uważać, aby dotykanie skóry było przyjemne i jej nie podrażniało. Dodatkowo można użyć myjki do ciała lub gąbki – chodzi o to, aby dotykać dłonie dziecka różnymi fakturami, w sposób dla niego przyjemny. Do masażu świetne nadają się myjki które można założyć na dłoń w kształcie zwierzątek – możemy potraktować je jako pacynki i użyć do opowiadań historyjek podczas masażu.
- Za pomocą szczypiec np. do lodu, przenoszenie szklanych kulek lub małych przedmiotów z jednego miejsca w drugie np. z talerzyka na foremkę do lodu lub maty antypoślizgowe (na przyssawki) klik.
- Kulki szklane można wykorzystać również do manipulacji w dłoni (np. obracania, zamieniania miejscami bez użycia drugiej ręki) lub zanurzania w nich dłoni.
- Ściskanie i ugniatanie:
-wszelkiego rodzaju piłki o różnej fakturze, np. puszysta, gładka, twarda, miękka, porównywanie ich cech i opisywanie,
– gniotki domowej roboty z rękawiczek nitrylowych, baloników itp.
– gąbki oraz myjki do kąpieli różnej faktury.
- Głaskanie zwierzaka w domu! Szczotkowanie kota lub psa, głaskanie, delikatne dotykanie ucha, łapki czy brzuszka to świetne ćwiczenie.
- Malowanie ust pomadką ochronną – ćwiczenie głównie dla dziewczynek. Pomadki mające formę tradycyjnej szminki, trzeba otworzyć i przekręcić, natomiast te w pojemniczku należy przekręcić i najczęściej zanurzyć w nich palec. Każda z tych form jest dobrym ćwiczeniem, gdyż oprócz trudności napotkanych przy otwieraniu, trzeba pomalować przed lusterkiem usta. Mama może mieć drugą pomadkę i pokazywać ćwiczenie dziecku. Ważne!! Dziecko musi mieć swoją własną pomadkę, której nikt inny nie będzie używał.
- Układanki przestrzenne, puzzle 3D. To świetne ćwiczenie, ponieważ dziecko musi obrócić każdy sześcian aby znaleźć właściwy obrazek, który następnie będzie układało w spójną całość z pozostałymi elementami układanki. To również świetne ćwiczenie na analizę i syntezę wzrokową.
- Eksperymenty z lodem – potrzebujemy dwie szklanki – do jednej wlewamy bardzo zimną wodę z kranu, do drugiej bardzo ciepłą. Zadaniem dziecka jest wyciśnięcie z foremki (najłatwiej z silikonowej) dwóch kostek lodu a następnie jednoczesne wrzucenie po jednej do każdej ze szklanek (element sensoryczny). Dziecko obserwuje, która kostka rozpuszcza się szybciej. Rodzic tłumaczy dziecku dlaczego tak się dzieje. W ten sposób dziecko poznaje również podstawowe zjawiska występujące w przyrodzie – tak samo warto wyjaśnić jak z wody powstaje lód. Aby uatrakcyjnić ćwiczenie można tworząc kostki z dzieckiem, dolać do wody sok malinowy, aby uzyskać czerwony kolor – gdy kostki będą rozpuszczać się w wodzie, dziecko zauważy w jaki sposób woda miesza się z rozpuszczającą się kostką lodu.
- Tworzenie z dzieckiem woreczków sensorycznych. Wybieramy nieprzeźroczysty materiał np. filc, tworzymy woreczki (zszywając brzegi), a dziecko do środka wsypuje zawartość. Tutaj można użyć materiałów takich jak: guziki, pestki wiśni, szklane kulki, groch, kasza manna, piasek, małe kamyczki itp. Warto stworzyć po dwa woreczki dla każdej zawartości, tak aby powstała gra memory, a dziecko będzie musiało odnaleźć dwa takie same elementy, dodatkowo próbując rozpoznać ich zawartość. Inną możliwością jest kupienie jednokolorowych skarpet, wsypanie wypełnienia oraz ich związanie/zszycie.
- Przewlekanie guzików/ koralików na sznurek według
wzoru.
- Lepienie z ciastoliny – kulanie wałka, na późniejszym etapie kulki aż wreszcie tworzenie zwierzątek czy ludzików.
- Malowanie pędzlem, palcami, gąbką.
- Kolorowanie, rysowanie – uważamy na prawidłowy chwyt pędzla, kredek, ołówka itd.
- Składanie orgiami z papieru.
- Wycinanie papieru.
- Stempelkowanie, naklejanie naklejek zwykłych oraz 3D, przykładnie magnesów na tablice magnetyczną lub lodówkę.
- Zabawa kastanietami.
- Zabawa pacynkami (zwykłymi lub na paluszki).
- Odkręcanie baniek mydlanych lub słoików. W słoiczkach można ukryć zabawkę, którą dziecko będzie mogło się pobawić po jej wyciągnięciu. Dodatkowym ćwiczeniem może być wyjmowanie zabawki z opakowania Kinder niespodzianki. Jeśli taki zapakowaną zabawkę przysypiemy pomponikami, które dziecko musi wcześniej wyciągnąć, dokładamy kolejny element sensoryczny. Do wyciągania pomponów, można użyć pęsety/ szczypiec.
- Zabawa samochodzikami /pociągami/ konikami itp.
- Łowienie rybek
- Zabawa w ręczne piłkarzyki, paluszkowe kręgle lub twistera.
Oczywiście jeśli dziecko ma alergie lub uczulenie to daną rzecz wykluczamy z ćwiczeń. Mam nadzieję, że podpowiedziałam Państwu jak fajnie i pożytecznie spędzić czas z dzieckiem. Warto, aby zabawy angażujące dłonie oraz rozwijające motorykę małą zagościły często w każdym domu.
